Waldemar Chorążyczewski (UMK Toruń)
Archiwa ponadnarodowe – próba definicji
(Transnational archives. A tentative definition)
Chodzi o precyzyjne określenie, odgraniczenie, dotarcie do sedna zjawiska dotąd słabo rozpoznanego, jakim są archiwa nie wytwarzane przez instytucje i organizacje narodowe lub nie będące przedmiotem zainteresowania i troski instytucji i organizacji jednego tylko narodu (państwa). Termin „archiwum ponadnarodowe” odnieść trzeba do archiwów tworzonych przez wspólnoty lub grupy ludzkie istniejące na podstawie kryteriów innych niż narodowe (państwowe) lub archiwów, które ewentualnie powstać mogły w przeszłości na podstawie kryterium państwowego, ale później, w zmienionych warunkach stały się przedmiotem troski, zainteresowania grup społecznych stanowiących całości lub części nowocześnie istniejących narodów. Proponuję, by metodą dochodzenia do definicji była analiza wydarzeń i zjawisk znanych z przeszłości i teraźniejszości powszechnej dziedziny archiwalnej. Analiza zjawisk obecnych w dziedzinie archiwalnej obejmować musi prawidłowości procesów powstawania archiwów ponadnarodowych, ich przemian, włączając w to nie dających się uniknąć zniszczeń i strat, zmiennych w czasie i przestrzeni, kulturowo uwarunkowanych roli społecznych, a co za tym idzie specyficznego z nimi postępowania, w tym wykorzystania i oddziaływania. Jako że archiwa ponadnarodowe istnieją jakby w poprzek organizacji państwowych, napotkać mogą interakcje ze strony praw stanowionych w różnych państwach i polityki instytucji państwowych. Oddziaływania te mogą wspierać archiwa ponadnarodowe lub im szkodzić. Zjawiska te również powinny zostać uwzględnione w ostatecznie sformułowanej, pojemnej i rozjaśniającej widzenie zjawiska definicji archiwum ponadnarodowego.
Piotr Długołęcki
(Międzynarodowy Komitet Wydawców Dokumentów Dyplomatycznych, Warszawa)
Źródła do historii dwudziestowiecznej dyplomacji –charakter narodowy czy ponadnarodowy?
(Sources for the history of twentieth-century diplomacy –national or supranational character?)
W planowanym referacie poruszona zostanie specyfika polskich źródeł do historii polityki zagranicznej (rozproszenie, zniszczenia wojenne, nieprzystawalność źródeł z okresu II RP do akt wytworzonych w okresie komunistycznym). Polskie archiwalia ukazane zostaną na tle sytuacji w innych krajach, z uwzględnienie specyfiki państw powstałych w wyniku przemian geopolitycznych (rozpad ZSRR i Jugosławii zjednoczenie Niemiec) i braku „narodowej” spuścizny aktowej. Omówione zostaną kwestie wzajemnego przenikania kolekcji archiwalnych poszczególnych krajów, jak też sprawy skanowania dokumentacji i tworzenia tematycznych zbiorów dokumentów dyplomatycznych przez poszczególne instytucje. Przybliżone zostanie także zagadnienie tworzenia archiwów internetowych i umieszczania skanów dokumentacji on-line oraz próby współpracy pomiędzy poszczególnymi instytucjami z różnych krajów, w celu stworzeniu spójnego systemu pozwalającego na porównywanie archiwaliów z kilku krajów dotyczących tego samego wydarzenia. Ukazana zostanie działalności Międzynarodowego Komitetu Wydawców Dokumentów Dyplomatycznych, który w ramach współpracy tworzy publikacje (bilateralne i multilateralne) oraz bazy danych gromadzące „ponadnarodową” wiedzę na temat historycznych wydarzeń, ukazaną z różnorodnych perspektyw.
Olga Fejtova (Hlavni Archiv Praga)
Stadtarchiv – Gedächtnisinstitution, wissenschaftliche Arbeitsstelle oder Digitalregistratur? Geschichte, Position, Aufgabe des Archivs der Hauptstadt Prag im internationalen Kontext
(Memory institution, research institute or registry of digital records? History, role and works of Prague City Archives in the international context)
Das tschechische Archivwesen befindet sich derzeit an einem Kreuzweg, der nicht nur neue Formen von Archivmaterial mit sich bringt, sondern auch soziale Veränderungen, die mit der Modifizierung in der Wahrnehmung der Funktionen von Archiven verbunden sind. Für kommunale Archive ist diese Situation umso bedeutender, weil ihre Position in öffentlichen Archiven außerhalb des Systems der staatlichen Archive liegt und deswegen sie seit 1989 unter dem Druck stehen, sich vollständig in das System der staatlichen Archive zu integrieren oder sich diesen Institutionen unterzuordnen. Ein prinzipieller Schritt in dieser Entwicklung war das Gesetz Nr. 499/2004 über das Archivwesen und die Schriftgutverwaltung, mit dem die Funktion der Archive als „Büros, die administrative, methodische und Kontrollaktivitäten gegenüber den Urhebern von Archivmaterial durchführen“, gestärkt wurde. Die Archive haben damit die Grenzen ihrer traditionellen Definition, die das Archiv als Aufbewahrungsort für Dokumente im Dienste der Geschichte und der historischen Forschung im 19. Jahrhundert gebildet wurde, erheblich überschritten. Für die Archive war aber auf der anderer Seite dieses Gesetz von weiterer grundlegender Bedeutung, da sie zum ersten Mal gesetzlich als Arbeitsplätze definiert wurden, die mit den wissenschaftlichen, kulturellen und popularisierenden Funktionen betraut sind. Die folgenden Gesetzesänderungen definierten die Rolle des Archivs als Institution, die eine völlig neue Form von Archivmaterial, d.h. elektronische Dokumente übernehmen, speichern und zugänglich machen soll.
Der Beitrag präsentiert die Position und Rolle des Archivs der Hauptstadt Prags im Rahmen dieser Entwicklung als größtes kommunalen Archivs der Tschechischen Republik im historischen und internationalen Vergleich.
Jan Kopiec (UO, Opole)
Archiwum Watykańskie jako centrala dokumentacji administracyjnej Kościoła katolickiego w świecie
(Vatican Archive as the global center for Catholic church administrative records)
Dzisiejsze Archiwum Watykańskie (Archivio Apostolico Vaticano) stanowi składnicę dokumentacji urzędu papieskiego. W tworzeniu się tego zasobu odzwierciedlają się wszystkie uwarunkowania, w jakich Kościół wypełniał swoje zadania w odniesieniu do wszystkich społeczeństw i państw. Dotyczy to w pierwszym rzędzie płaszczyzny religijnej z dokumentacją aktywności misyjnej i ewangelizacyjnej na czele. Jednakże papiestwo bardzo wcześnie, bo w zaraniu średniowiecza, w VIII w. uzyskało prerogatywy władców świeckich, więc jako instytucja polityczna, z władcą na czele, wchodziło w obręb polityki międzynarodowej, czego ilustracją są przedstawicielstwa dyplomatyczne papieży w poszczególnych państwach w postaci instytucji legatów, a od przełomu XV i XVI nuncjatur papieskich. Ta specyficzna cecha wyróżnia ośrodek papieski na tle wszystkich innych struktur, działających raczej w odniesieniu do własnych, pojedynczych podmiotów, dlatego przyczyniła się do wytworzenia szerokiego spektrum akt z całego świata, co stanowi o wysokim walorze merytorycznym tychże zasobów archiwalnych. W tym sensie Archiwum Watykańskie w obecnym kształcie sięga decyzji papieża Pawła V z 1612 r. o uporządkowaniu kancelarii papieskiej, sięgającej niemal początków Kościoła. Pojedyncze dokumenty ilustrują epokę do X w., stabilna dokumentacja widoczna jest od Innocentego III (1198-1216). Po rozporządzeniu Pawła V nadal jest to zbiór papieskiej dokumentacji, stąd obowiązywało jego określenie „Archiwum Tajne”, oznaczające przynależność do urzędu papieskiego, pozostającego na jego usługi, a nie w odniesieniu do zawartości, skrywającej jakoby dokumenty o nadzwyczajnych sprawach. W 2020 r. papież Franciszek dokonał zmiany w oficjalnej nazwie na „Archivio Apostolico Vaticano”, by dostosować do tytulatury Biblioteki Watykańskiej, znanej jako „Biblioteca Apostolica Vaticana”.
Pragnąc zyskać ogólną orientację w zasobach Archiwum Watykańskiego, trzeba zapoznać się z ustrojem Kurii Rzymskiej, co przez tyle wieków narastało, ale też ulegało zmianom. Oprócz sensu stricto dokumentacji papieży, czyli zasadniczo w zasobach dzisiejszego Sekretariatu Stanu, powstawały już w średniowieczu wspomagające misję papieży instytucje, jak Kamera Apostolska, Dataria Apostolska, Penitencjaria, czy instytucje sądowe jak, Rota i Sygnatura Rzymska. W ramach reformy po Soborze Trydenckim papież Sykstus V w 1588 r. utworzył 15 kongregacji, przypisując im określone kompetencje. Ten schemat przetrwał do dziś, chociaż modyfikacje następowały w ślad za przemianami w świecie oraz w zakresie prac Stolicy Apostolskiej (np. w 1908, 1967 i następne). Wszystkie prowadzą swoją dokumentację, z których niektóre zostały włączone do centralnego Archiwum Watykańskiego, a inne (m.in. Kongregacja Ewangelizacji Narodów (dawniej Propaganda Fide) czy Kongregacja Nauki Wiary (dawna Inkwizycja) – przechowują ją w swoich siedzibach.
Anna Laszuk (NDAP)
Działalność humanitarna i zbiory dokumentacji Międzynarodowej Służby Poszukiwań w Bad Arolsen
(Humanitarian activity and record collections of International Tracing Service in Bad Arolsen)
Funkcjonowanie państw i społeczeństw w czasach wojen i klęsk żywiołowych ulega zmianom, pojawiają się zjawiska nieplanowane, a ich dokumentowanie nie jest wykonywane według wcześniej ustalonych reguł. II wojna światowa, oprócz działań wojennych, przyniosła liczne migracje ludności, najczęściej przymusowe. Agendy Czerwonego Krzyża rozpoczęły wówczas działania o charakterze humanitarnym, nakierowane głównie na poszukiwanie osób zaginionych i kontynuowane po wojnie. Od 1946 roku organizacja, która to koordynowała, mieści się w Bad Arolsen w Niemczech. Zbiór dokumentacji zgromadzonej przez Międzynarodową Służbę Poszukiwań został w 2013 roku wpisany na listę światową Programu UNESCO „Pamięć Świata”.
Od 2019 r. organizacja działa pod nazwę „Arolsen Archives – International Center on Nazi Persecution” (Międzynarodowe Centrum Badania Prześladowań Nazistowskich). Przedmiotem wystąpienia będzie omówienie przechowywanej tam dokumentacji oraz działań i procesów, jakie doprowadziły do jej powstania i zgromadzenia.
Witold Mędykowski (Yad Vashem)
Jerozolimskie archiwa o znaczeniu międzynarodowym: Centralne Archiwum Historii Narodu Żydowskiego, Centralne Archiwum Syjonistyczne oraz Archiwum Instytutu Yad Vashem
(Jerusalem archives of international importance: The Central Archives for the History of the Jewish People (CAHJP), Central Zionist Archives (CZA) and Yad Vashem Archives)
Celem referatu jest krótka charakterystyka trzech archiwów jerozolimskich, które maje jednocześnie charakter narodowy, a jednocześnie ponadnarodowy ze względu na okresy historyczne zbieranych materiałów, obszary geograficzne, których dotyczą, a także przekrój kulturowy, etniczny, religijny czy językowy materiałów archiwalnych. Wspólnoty żydowskie w diasporze istniały w większości krajów Europy, wielu krajach świata, dlatego też, wszelkie interakcje Żydów i otaczających ich społeczeństw, odnajdują swoje odbicie w materiałach archiwalnych w Jerozolimie. Kolekcjonowane materiały dotyczą okresów, które tylko częściowo się pokrywają, tworząc w zasadzie jeden ciąg historyczny. Centralne Archiwum Historii Narodu Żydowskiego kolekcjonuje materiały od średniowiecza do 1939 roku, Centralne Archiwum Syjonistyczne dotyczy okresu działalności organizacji presyjonistycznych i syjonistycznych od połowy XIX wieku do czasów współczesnych, a Archiwum Instytutu Yad Vashem zbiera materiały od lat międzywojennych, poprzez okres prześladowań hitlerowskich Żydów, II wojny światowej i Zagłady oraz okresu powojennego. Archiwa jerozolimskie posiadają również ważne i bogate zbiory, na podstawie których możemy badać nie tylko społeczność żydowską w Polsce, ale też dowiedzieć się bardzo wiele o wzajemnych stosunkach a także istotnych wydarzeniach dotyczących historii Polski.
Katarzyna Pepłowska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)
Jędrzej Sabliński (Piql Polska)
The Arctic World Archive as an initiative of Piql to preserve world heritage
The development of digital archives offers unprecedented opportunities to preserve the world’s transnational heritage. The aim of the speech is to present the Arctic World Archive and an innovative method of long-term data storage developed by Piql.
The Arctic World Archive is a safe digital repository of world heritage. Its transnational character is influenced by many factors. The resource of this world archive is the best example of this, and the combination of time-resistant storage technology and remote, safe and cold conditions in the Arctic Svalbard enables the life of the data in the distant future.
Światowe Archiwum Arktyczne jako inicjatywa Piql mająca na celu zachowanie światowego dziedzictwa.
Rozwój archiwów cyfrowych daje niespotykane dotąd możliwości zachowania światowego dziedzictwa ponadnarodowego. Celem wystąpienia jest zaprezentowanie Światowego Archiwum Arktycznego oraz innowacyjnej metody długoterminowego przechowywania danych opracowanej przez Piql.
Światowe Archiwum Arktyczne to bezpieczne repozytorium światowego dziedzictwa. Na jego ponadnarodowy charakter wpływa wiele czynników. Zasób tego światowego archiwum jest na to najlepszym przykładem, a połączenie odpornej na upływ czasu technologii przechowywania oraz oddalonych od cywilizacji, bezpiecznych i chłodnych warunków panujących na Svalbardzie umożliwia życie danych w odległej przyszłości.
Maik Schmerbauch (Head of Archives German Catholic Military Bishop)
The development of international archives since 1945: current perspectives and challenges
The most international institutions have been founded after the end of World War II. This happened with institutions of the United Nations, with the European Union and in consequence with a lot of others supranational institutions, like the NATO. The archives of these organizations developed after some decades after the founding when it became obvious that all records of the processes need to be preserved cause of legacy and history. Some organizations opened the Archives with access to special records to public researches. Today there has been established an archive and records management system in a lot of institutions, but surely not perfect at all. For example the supranational archives are confronted with special and controversial issues in opposite to the management in national archives. They have several official languages, there is no fix archival traineeship foreseen, there are several mandatory regulations, and it is hard to find and manage qualitative staff under the aspect of diversity. The lecture will enlight shortly about the historical issues. Afterwards it will focus on the actual developments and general meaning of international archives.